در پی این اتفاق به سراغ مهدی رمضانی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخانه‌های نهاد عمومی کشور رفتیم تا در خصوص این کتابخانه و انتقادهایی که از سوی اصحاب فرهنگی در خصوص خدمات‌رسانی کتابخانه‌ها مطرح می‌شود، صحبت کنیم. رمضانی ضمن پاسخ به پرسش‌های ما خبر داد کتاب‌های کتابخانه شخصی زنده‌یاد «ابوالفضل زرویی نصرآباد» هم که پیشتر در اختیار وزارت ارشاد قرار گرفته بود در این کتابخانه در دسترس عموم مردم قرار می‌گیرد. گفت‌وگوی ما را بخوانید.
چه شد به فکر ایجاد کتابخانه تخصصی ادبیات داستانی افتادید با توجه به اینکه این مطالبه همیشه وجود داشته است؟
ببینید وظیفه نهاد کتابخانه‌های عمومی خدمت‌رسانی در حوزه کتاب‌های عمومی است اما بعضی از کتابخانه‌ها را در راستای تقاضای مراجعه مخاطب تقویت می‌کنیم مثلاً کتابخانه‌هایی داریم که رویکرد حوزه کودک در آن‌ها جدی‌تر شده و این بخش را تقویت کرده‌ایم. کتابخانه شهید چمران هم کتابخانه‌ای است که در حوزه ادبیات و شعر جزو حوزه‌های پرمخاطب است. از طرفی خانه کتاب و ادبیات داستانی مدتی به دنبال ایجاد کتابخانه‌ای با رویکرد ادبیات بود تا در تهران خدمت‌رسانی کند و چون این مسئله در راستای اهداف و سیاست‌گذاری‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بود چند کتابخانه که به لحاظ موقعیتی و فضا امکان تقویت حوزه ادبیات داستانی داشتند معرفی شدند که در نهایت قرار شد کتابخانه «شهید چمران» به این موضوع اختصاص پیدا کند. کتابخانه شهید چمران از کتابخانه‌های قدیمی شهر تهران است که هم سابقه و هم موقعیت جغرافیایی خوبی دارد.
این کتابخانه بین خیابان گیشا و بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری و در یک پارک و فضای سبز واقع شده است که موقعیت مناسبی دارد. در تیرماه امسال توافق دبیر کل نهاد کتابخانه‌ها با معاونت فرهنگی وزارت ارشاد حاصل و قرار شد خانه کتاب و ادبیات داستانی در تقویت منابع کتابخانه به ما کمک کند. اقدام‌های ابتدایی از جمله نوسازی قفسه‌ها ، تقویت و ایجاد بخش کودک متناسب همین رویکرد آغاز شد که در ادامه، تقویت بخش نوجوان را با همین رویکرد خواهیم داشت. مخزن کتابخانه حدود ۳۰ هزار جلد ظرفیت دارد که بیش از نیمی از این مخزن به کتاب‌های حوزه ادبیات داستانی و شعر اختصاص دارد. سایر مجلدهای مخزن هم جزو کتاب‌های پرمخاطب و خوش‌خوان است البته در آینده بخش حوزه ادبیات باز هم تقویت خواهد شد.
پس در حقیقت کتابخانه شهید چمران، کتابخانه تخصصی ادبیات داستانی نیست؟
بله تعریف کتابخانه تخصصی با کتابخانه عمومی مغایر است اما ما رویکردهای هر حوزه را می‌توانیم تقویت کنیم و چون شعر و داستان رده پرمخاطبی است همین رویکرد در این کتابخانه تقویت شده است.
یکی از انتقادهای وارد شده به فضای کتابخانه‌ها مسئله به‌روزرسانی مخازن و کتاب‌هاست. این کتابخانه در عرصه ادبیات داستانی چقدر به‌روزرسانی شده است؟
به‌روزرسانی در کتابخانه‌های عمومی صورت می‌گیرد اما درصد آن با نیاز مخاطب و حجم تولید در حوزه نشر همسان نیست و فاصله دارد.
غیر از این‌ها ما محدودیت فضا هم داریم به فرض برطرف شدن موانع مالی بحث محدودیت فضا برای قفسه‌ها و کتاب هم وجود دارد که این مسئله معضل کلی حوزه فرهنگ چه در حوزه کتاب‌فروشی، چه سینما و چه موسیقی است. مسئله ویترین و ارائه محصول مسئله‌ای جدی است اما در این کتابخانه آثار کلاسیک و روز با اولویت ادبیات داستانی و شعر به‌روزرسانی شده‌اند.
انتقاد دیگری که همیشه به کتابخانه‌ها مطرح می‌شود مسئله دور بودن فضای کتابخانه‌ها از پویایی و نشاط است. آیا تخصص‌گرایی می‌تواند به این نشاط کمک کند؟
برای کتابخانه چندین خدمت و مأموریت تعریف شده است یکی از خدمات کتابخانه در اختیار گذاشتن سالن مطالعه برای کتابخانه است. حالا این مطالعه می‌تواند کتاب‌های درسی باشد یا مطالعه کتاب‌های مخزن و یا هر مطالعه کتابی بنابراین نوع استفاده از سالن در تقابل با هم نیست و نمی‌توان به این مسئله ایراد گرفت که چرا از سالن‌های مطالعه برای مطالعه کتاب‌های کنکور استفاده می‌شود چون یکی از وظایف کتابخانه ایجاد فضایی برای مطالعه است حالا مطالعه هر کتابی با اهداف متفاوت.
اما در نسل جدید کتابخانه‌های عمومی ۵۰وظیفه تعریف شده که همه این‌ها در راستای پویایی و نشاط فضای کتابخانه‌هاست مثلاً همه کتابخانه‌های عمومی ما با توجه به فضایی که در اختیار دارند به بخش کودک مجهز شده‌اند که این مسئله در پویایی فضای کتابخانه تأثیر دارد، بیش از ۳۰۰ سرفصل آموزشی به کتابخانه‌ها ابلاغ شده است که بر این اساس هر کتابخانه‌ای می‌تواند محفل ادبی داشته باشد که در تهران و شهرستان‌ها این اتفاق‌ها افتاده است. در کنار سخت‌افزارها، نرم‌افزارهایی هم طراحی شده که کتابخانه‌ها را به واحدهایی فعال تبدیل کرده است.
به طور کلی حدود ۴۰ درصد خدمات کتابداری در دنیا و کشورهای پیشرو به بحث امانت دادن و استفاده از سالن مطالعه اختصاص پیدا می‌کند و ۶۰ درصد این خدمات مربوط به برنامه‌های دیگر حوزه اطلاع‌رسانی با محوریت کتاب‌خوانی که شامل برنامه‌های ادبی و هنری و بحث مهارت‌افزایی مراجعان در خصوص مهارت‌های زندگی و یا مهارت‌های کسب و کار یا مسائل و موضوعات دیگر است بنابراین رویکرد کتابخانه‌های عمومی نسبت به چند سال پیش هم از نظر توسعه، هم از نظر ایجاد و هم برنامه‌ریزی متفاوت شده که مبنای همه آن‌ها پویاسازی و زنده بودن بوده است.
با توجه به کرونا و کمتر شدن توانایی مالی مردم برای خرید کتاب در بحران اقتصادی چند سال گذشته، نهاد کتابخانه‌ها در راستای بالا بردن سرانه مطالعه و ورود به فضای دیجیتال چه برنامه‌هایی داشته و چه تلاش‌هایی کرده است؟
ما همه تلاشمان را کرده‌ایم تا امکان دسترسی مردم به کتابخانه و بعد به کتاب و منبع مورد علاقه فراهم بشود. البته در سطح دسترسی به کتابخانه ما با نقطه مطلوب فاصله داریم و باید چهار برابر ظرفیت فعلی کتابخانه ایجاد شود اگرچه تلاش می‌کنیم این فاصله کم شود. پیشتر بیش از ۲۰۰ شهر فاقد کتابخانه بود اما اکنون این تعداد به بیش از ۱۰۰ شهر رسیده است یا هنوز روستاهای زیادی فاقد کتابخانه هستند.
ناوگان کتابخانه سیار ما که یکی از پربازده‌ترین فضای کتابخانه‌ای است پیشتر هفت دستگاه بود الان به ۳۵ دستگاه رسیده و شاید تا پایان سال به این تعداد ناوگان اضافه شود تا دسترسی مردم به کتاب بالا برود. اما مسئله ترویج و تبلیغ فقط دست نهاد کتابخانه‌ها نیست و همت ملی می‌طلبد و هر جا دستگاه‌ها و نهادها در این مورد همت کرده‌اند نتیجه گرفته‌ایم؛ نمونه این مسئله جشنواره کتاب‌خوانی رضوی است که با همکاری نهادهای مختلف چندین دوره برگزار می‌شود و با اقبال هم روبه‌رو بوده است.
حضور نهاد در فضای مجازی در دوران کرونا تقویت شد اما کتابخانه الکترونیک و کتابخانه دیجیتال بحث مفصلی است و موانع قانونی جدی دارد که حتی کشورهای پیشرفته هم در این مورد به نتیجه نرسیده‌اند چون این مسئله موانع قانونی دارد که نیاز به حمایت قانونی قانون‌گذاری دارد. با بعضی پلتفرم‌های داخلی هم مذاکراتی داشته‌ایم که هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم البته ما تلاشمان را در رفع موانع انجام می‌دهیم.
نظر شما